Den un reunion teni dia 27 di oktober ultimo, e sindicatonan siguientemente menciona a bai di acuerdo bin cu un declaracion conhunto pa cu e tema di regulacion di supervision di finansas publico di Aruba por medio di un asina yama โconsensusrijkswetโ.
โข ๐๐ช๐ฏ๐ฅ๐ช๐ค๐ข๐ต๐ฐ ๐ฑ๐ข ๐๐ฎ๐ฑ๐ญ๐ฆ๐ข๐ฅ๐ฐ๐ฏ๐ข๐ฏ ๐๐ถ๐ฃ๐ญ๐ช๐ค๐ฐ ๐บ ๐๐ณ๐ช๐ท๐ข ๐ฅ๐ช ๐๐ณ๐ถ๐ฃ๐ข (๐๐๐๐๐)
โข ๐๐ช๐ฏ๐ฅ๐ช๐ค๐ข๐ต๐ฐ ๐ฅ๐ช ๐๐ฐ๐ญ๐ช๐ด ๐ฅ๐ช ๐๐ณ๐ถ๐ฃ๐ข (๐๐๐)
โข ๐๐ช๐ฏ๐ฅ๐ช๐ค๐ข๐ต๐ฐ ๐๐ฏ๐ฅ๐ฆ๐ฑ๐ฆ๐ฏ๐ฅ๐ช๐ฆ๐ฏ๐ต๐ฆ ๐ฅ๐ช ๐๐๐ ๐๐ณ๐ถ๐ฃ๐ข (๐๐๐๐)
โข ๐๐ณ๐ข๐ฉ๐ข๐ฅ๐ฐ๐ณ๐ฏ๐ข๐ฏ ๐๐ณ๐จ๐ข๐ฏ๐ช๐ด๐ข ๐ฅ๐ช ๐๐ฆ๐ค๐ต๐ฐ๐ณ ๐๐ถ๐ฃ๐ญ๐ช๐ค๐ฐ ๐๐ณ๐ถ๐ฃ๐ข (๐๐๐๐)
โข ๐๐ช๐ฏ๐ฅ๐ช๐ค๐ข๐ต๐ฐ ๐ฅ๐ช ๐๐ฅ๐ถ๐ข๐ฏ๐ข ๐๐ณ๐ถ๐ฃ๐ข (๐๐๐๐)
โข ๐๐ช๐ฏ๐ฅ๐ช๐ค๐ข๐ต๐ฐ ๐ฅ๐ช ๐๐ณ๐ข๐ฉ๐ข๐ฅ๐ฐ๐ฏ๐ข๐ฏ ๐ฅ๐ฆ๐ฏ ๐๐ฆ๐ญ๐ฆ๐ค๐ฐ๐ฎ๐ฏ๐ถ๐ฏ๐ช๐ค๐ข๐ค๐ช๐ฐ๐ฏ (๐๐๐)
โข ๐๐ญ๐จ๐ฆ๐ฎ๐ฆ๐ฏ๐ฆ ๐๐ฐ๐ฏ๐ฅ ๐ท๐ข๐ฏ ๐ธ๐ฆ๐ณ๐ฌ๐ฏ๐ฆ๐ฎ๐ฆ๐ณ๐ด ๐ช๐ฏ ๐๐ฆ๐ณ๐ฑ๐ญ๐ฆ๐จ๐ฆ๐ฏ๐ฅ๐ฆ ๐๐ฏ๐ด๐ต๐ฆ๐ญ๐ญ๐ช๐ฏ๐จ๐ฆ๐ฏ (๐๐๐)
โข ๐๐ช๐ฏ๐ฅ๐ช๐ค๐ข๐ต๐ฐ ๐ฅ๐ช ๐๐ข๐ฆ๐ด๐ต๐ณ๐ฐ ๐ฅ๐ช ๐๐ณ๐ถ๐ฃ๐ข (๐๐๐๐๐)
โข ๐๐ช๐ฏ๐ฅ๐ช๐ค๐ข๐ต๐ฐ ๐ฅ๐ช ๐๐ฐ๐ฎ๐ฃ๐ฆ๐ณ๐ฐ๐ฏ๐ข๐ฏ ๐ฅ๐ช ๐๐ณ๐ถ๐ฃ๐ข (๐๐๐๐๐)
โข ๐๐ช๐ฏ๐ฅ๐ช๐ค๐ข๐ต๐ฐ ๐ฅ๐ช ๐๐ณ๐ข๐ฉ๐ข๐ฅ๐ฐ๐ณ๐ฏ๐ข๐ฏ ๐ฅ๐ช ๐๐ณ๐ถ๐ฃ๐ข (๐๐๐)
โข ๐๐ฏ๐ช๐ฐ๐ฏ ๐๐ฐ๐ณ๐ต๐ถ๐ข๐ณ๐ช๐ฐ ๐๐ณ๐ถ๐ฃ๐ข๐ฏ๐ฐ (๐๐๐)
โข ๐๐ญ๐จ๐ฆ๐ฎ๐ฆ๐ฏ๐ฆ ๐๐ข๐ฌ๐ฃ๐ฐ๐ฏ๐ฅ ๐ฅ๐ฆ๐ณ ๐๐ต๐ข๐ง๐ญ๐ฆ๐ฅ๐ฆ๐ฏ (๐๐๐๐๐๐)
โข ๐๐ฆ๐ฅ๐ฆ๐ณ๐ข๐ค๐ช๐ฐ๐ฏ ๐ฅ๐ช ๐๐ณ๐ข๐ฉ๐ข๐ฅ๐ฐ๐ณ๐ฏ๐ข๐ฏ ๐ฅ๐ช ๐๐ณ๐ถ๐ฃ๐ข (๐๐๐)
๐๐ข๐ฆ ๐๐๐๐๐ ๐ ๐๐๐ข ๐ก๐ข ๐ง๐ ๐๐๐๐ ๐๐ข๐ก
Pa e ultimo lunanan un di e topiconan mas discuti den politica na Aruba ta e asina yama Rijkswet HOFA (Houdbare OverheidsFinanciรซn Aruba / Finansas Publico Sostenibel Aruba). Den liรฑanan grandi ta trata akinan di un ley cual ta trece algun ahustacion na e supervision financiero cu desde 2015 Aruba ta cai bou di dje por medio di e asina yama LAft (Landsverordening Aruba Financieel Toezicht / Ordenanza di Supervision Financiero Aruba). E topico aki tin diferente aspecto. Algun sumamente complica door di nan naturalesa tecnico, manera por ehempel e normanan financiero cual Aruba tin cu cumpli cu nan. Esakinan sinembargo no ta esnan cu ta forma e base di e discusion politico mas grandi. E discusion politico ta centralisa rond di e pregunta te con leu e cambio di LAft pa HOFA ta mishi cu e โautonomiaโ di Aruba.
Pa hopi, specialmente esnan cu a mira por lo menos cuater decada pasa nan dilanti, e termino โautonomiaโ ta trece recuerdonan di e proceso largo y complica cu Aruba a pasa aden pa separa di locual antes tawata Antias Hulandes. Pa esnan mas hoben e termino aki kisaz ta sende un luz di lesnan di historia cu a wordo duna na scol, hopi biaha rond di dia 25 di januari of 18 di maart. Pero pa cu e discusion aki e termino autonomia, contrario na e temponan aya cu esaki tawata tin principalmente di haber cu independencia di Antias Hulandes โ cu mientrastanto no ta existi mas โ aworaki e autonomia ta enfoca mas bien riba e espacio cu ta duna pais Hulanda como e partner mayor den Reino Hulandes pa tin algo di bisa den asuntonan interno di Pais Aruba.
๐ ๐ผ๐ฟ๐ถ๐ด๐ฒ๐ป
E asunto di supervision financiero originalmente a cuminsa na 2015 na momento cu Aruba a acorda LAft. Bou di LAft, Aruba โ igual cu resto di mundo โ a hayโe confronta cu e crisis financiero causa pa e pandemia di COVID-19. Pa por a enfrenta e consecuencianan, Hulanda a duna Aruba fiansanan, e asina yama Corona leningen. E corona leningen y nan refinanciamento ta locual a wordo uza pa yega na e asina yama โLandspakketโ-nan, como tambe supervision financiero por medio di Rijkswet (originalmente Rijkswet COHO). A cuminsa encamina e proceso via supervision financiero mediante RAft (Rijkswet Aruba financieel toezicht / Ley di Reino Supervision Financiero Aruba), pero esaki a wordo para na momento cu e sosten di Aruba pa e Rijkswet aki a cai como cu tawata trata di un asina yama consensus-rijkswet (Ley di Reino di consenso). Gobierno di Aruba a firma un acuerdo gubernamental (Bestuurlijk Akkoord) cu Hulanda na mei 2024. Den esaki a palabra cu RAft no lo sigui mas, pero cu ta acorda cu lo sigui cu supervision financiero di otro forma.
๐๐ถ๐ธ๐ผ๐ป ๐๐ป ๐ฟ๐ถ๐ท๐ธ๐๐๐ฒ๐?
Den e consideracionnan na inicio di e Bestuurlijk akkoord antes menciona ta wordo stipula pa cu e supervision financiero:
โDe regeringen van Aruba en Nederland willen afspraken vastleggen over totstandbrenging van een rijkswet gericht op bereiken en behouden van houdbare overheidsfinanciรซn van Aruba.
Een wettelijke regeling gericht op houdbare overheidsfinanciรซn is hiervoor niet voldoende, Aruba blijft daarnaast ook werken aan de uitvoering van de hervormingen in het kader van het landspakket.โ
(โE gobiernonan di Aruba y Hulanda kier establese palabracionnan tocante e creacion di un ley di reino cu ta dirigi riba yega na y mantene finansas publico sostenibel di Aruba.
Un ley dirigi riba finansas publico sostenibel no ta suficiente pa cu esaki, Aruba ademas lo keda traha riba implementacion di e reformanan den cuadro di e landspakket.โ)
๐ ๐ฝ๐ฟ๐ผ๐บ๐ฒ ๐ฒ๐ฟ๐ผ๐ฟ
Akinan den nos opinion Gobierno di Aruba a comete e prome eror. Door di firma un documento cu ta considera entre otro cu โun ley dirigi riba finansas publico sostenibel no ta suficienteโ (โEen wettelijke regeling gericht op houdbare overheidsfinanciรซn is hiervoor niet voldoende), gobierno ta admiti inhustamente cu por medio di legislacion local no por yega na โfinansas publico sostenibelโ. Sinembargo Aruba a bin ta demostrando desde 2015 cu mediante LAft, cu ta un ley local (no un rijkswet), e ta cumpliendo cu normanan estableci pa cu finansas publico sostenibel. Pues e ora no tin un motibo pa tin tanto desconfiansa den legislacion local. Si tawata trata di e situacion manera cu e tawata na 2015, kisaz lo por a compronde e postura aki paso no tawata tin un โrecordโ di bon maneho di finansas publico. Sinembargo na 2024 ya por a mira basta fruto di e maneho di finansas publico bou supervision regula pa LAft.
๐ ๐ฑ๐ถ ๐ฑ๐ผ๐ ๐ฒ๐ฟ๐ผ๐ฟ
Despues di eleccionnan parlamentario, Gobierno di Aruba ta scohe pa sigui cu e trayecto por medio di un rijkswet na lugar di coregi e curso riba cual partidonan ta bayendo. Esaki ta mes of hasta mas incomprendibel cu e situacion na 2024. Entre otro segun e raportahe riba Articulo IV di IMF di 2025, Aruba a realisa un surplus di aprox. 3% di e Producto Interno Bruto na 2024, mientras e quota di debe a baha di 74% na 2024 na un projeccion di 50% na 2030. Esaki ta indica cu compara cu na momento di a comete e prome eror, e situacion di finansas publico di Aruba na e momentonan aki ta mustra ainda miho. Pues con bin ta scoge continua den e rumbo di un rijkswet y comete eror un biaha mas?
๐๐ข๐๐
Despues di a scucha mayoria actor den e arena politico di Aruba y expertonan local cu a y ta traha directamente cu e contenido di e ley โ te cu awor yama (concept) rijkswet Houdbaar Overheidsfinancien Aruba โ como tambe opinion di academiconan, nos ta yega na e conclusion cu e motibonan cu ta wordo usa no ta di tal indole cu nan ta hustifica e escogencia pa un rijkswet na lugar di mantene supervision financiero bou legislacion local. Nos lo trata en corto algun di e argumentonan cu ta wordo treci dilanti pa hustifica mantencion di e rumbo actual di rijkswet:
๐ผ๐๐จ๐ฅ๐ง๐๐๐ ๐๐จ ๐๐๐จ๐ฅ๐ง๐๐๐
Un di e argumentonan principal cu ta wordo menciona ta cu Aruba no por cambia di curso pasobra cu ya a sera un acuerdo cu Hulanda caba riba e asunto aki y desviacion of violacion di e acuerdo aki lo perturba e relacionnan den reino.
En berdad Aruba e sera un acuerdo cu Hulanda den prome mitar di 2024, pero no por perde di bista cu tur acuerdo ta resultado di evaluacion di e situacion manera cu e tawata na e momento ey. Den e caso aki e realidad ta hunga un rol ainda mas fuerte, como cu e acuerdo ta dirigi riba un asina yama consensus rijkswet. E escogencia pa un consensus rijkswet ta implica โ y tur experto ta di acuerdo cu esaki โ cu durante henter e trayecto mester tin consensus di e partidonan involucra riba e caminda cu a scohe.
Kico ta consensus? Segun academiconan:
โConsensus veronderstelt instemming van de betrokken landen met de inhoud en totstandkoming van de rijkswet, welke instemming aanwezig moet zijn gedurende het gehele wetgevingsproces.โ
(โConsensus ta asumi e acuerdo di e paisnan envolvi cu e contenido y creacion di e ley di reino, cual acuerdo mester ta presente durante henter e proceso di legislacion.โ)
Pues e naturalesa di e proceso mes ta indica cu na momento cu acorda cu ta bai conduci un proceso legislativo di reino cu tin como base consensus, e probabilidad ta existi cu si na cualkier momento durante e trayecto e consensus aki no tey (mas), e trayecto tin cu stop. Un posibel desvio di e rumbo cu a scoge originalmente ta pues un probabilidad inherente na e vehiculo cu a scoge. E cambio di rumbo no ta debi na incumplimiento di e acuerdo original, sino e ta consecuencia di cumplimento cu e proceso cu a scoge pโe, cual proceso ta exigi consensus na tur momento.
Den e caso aki ta nos opinion cu e circumstancianan, en todo caso esnan cu ta existi awor aki, ta motibo suficiente pa Pais Aruba bisa cu (en todo caso) e no ta di acuerdo (mas) pa regula supervision di finansas publico por medio di un rijkswet, pero ta opta pa mantene esaki den su legislacion nacional. Esaki manera cu ta bin ta e caso pa e ultimo 10 aรฑanan. Si e remedi original ta mustra di ta mehora e enfermedad, no tin motibo pa cambia e receta.
๐๐๐๐ค ๐๐ฃ๐ฉ๐๐ง๐๐จ
Un otro argumento pa no cambia di e rumbo di un rijkswet, ta cu si haci tal Hulanda lo no reduci e interes cu ta ofreciendo Aruba actualmente, ni tampoco Hulanda lo re-financia otro debenan na un miho interes. Aunke cu Hulanda legalmente por mara condicionnan na apoyo financiero, dificilmente por wordo hustifica for di un angulo moral y politico cu den un solo reino, apoyo financiero ta wordo condiciona na aceptacion structural di un rijkswet. Nos Statuut ta menciona den articulo 63, ayudo y apoyo, mas no hacimento di negoshi cu e apoyo ey. Na momento cu solidaridad ta cambia den condicionalidad, e principio di igualdad riba cual Reino Hulandes ta basa ta disparce. Un menasa di mara tarifanan di interes na un rumbo legislativo especifico no ta un instrumento di apoyo, pero un instrumento di poder cu ta mina e espiritu di cooperacion.
Ademas mester tene cuenta cu e oposicion di Pais Aruba no ta necesariame nte pa cu e contenido di e supervicion financiero cu ta wordo ahusta, e ta pa cu e vehiculo cu ta wordo uza pa yega na e meta. Pa un decada largo e vehiculo di legislacion local, den cual hasta ta proporciona Gobierno di Reino cierto tareanan di supervicion, a duna su frutonan. E necesidad di cambia esaki pa un rijkswet no por wordo hustifica.
๐ฟ๐๐จ๐๐ค๐ฃ๐๐๐๐ฃ๐จ๐
Por ultimo nos kier menciona un agumento cu sa wordo menciona y esaki ta esun unda cu e unico forma cu ta garantisa cu Aruba na caminda no ta bai haci cambio na e palabracionnan haci ta door di pone esaki den un rijkswet.
E ponencia cu solamente un rijkswet ta ofrece e garantianan suficiente ta basa riba un desconfiansa previo den e organonan democratico y institucional di Aruba. E ponencia aki no unicamente no ta sostenible for di un punto di bista constitucional, sino e ta contradeci tambe e espiritu di nos Statuut, cu ta basa su mes precisamente riba confiansa, igualdad y responsabilidad individual den Reino.
Conforme articulo 41 di Statuut, Parlamento di Aruba ta e legislador maximo y legitima democraticamente pa asuntonan local, incluyendo maneho financiero. E hecho cu Parlamento por modifica leynan, no ta refleha un riesgo sino un caracteristica esencial di democracia parlamentario y auto gobernacion. E mecanismonan di contol di nos estado di derecho, incluyendo Gobernador, Raad van Advies, Raad van Staten di Reino y Conseho di Minister di Reino, ya ta ofrece salvaguardia contra conducta iresponsabel.
Ademas e practica di casi dies aรฑa di LAft a demostra di forma convincente cu nos legislacion nacional por funciona di forma stabiel y confiabel. Bou LAft a cumpli cu normanan presupuestario, a entrega raportahenan y no tawatin nececidad di aanwijzing di parti di Conseho di Minister di Reino. E exito aki ta mustra cu confiansa den nos legislacion nacional no ta cos di ilucion, sino ta totalmente hustifica.
Di otro banda un rijkswet obligatorio, basa riba un desconfiansa hipotetico lo significa un cambio fundamental den e relacionnan den Reino, di partnernan igual pa un structura di herarkia. E lo limita structuralmente e autoridad legislativo autonomo di Aruba, basando su mes riba e percepcion di un futuro falta di confianza na lugar di incumplimento real.
Un Landsverordening HOFA por ehempel (na lugar di un Rijkswet HOFA), cu normanan transparente, raportahe publico obligatorio y control independiente ta ofrece suficiente garantia legal sin mester limita e autonomia di e Legislador di Aruba.
๐๐ผ๐ป๐ฐ๐น๐๐๐ถ๐ผ๐ป
Basa riba tur lo antes menciona nos ta di opinion cu teniendo tur circumstancia na cuenta, Pais Aruba no tin pakico scoge pa un rumbo cual ta asumi desconfiansa den su organonan legislativo y democratico. Pais Aruba a demostra seriedad y compromiso pa cumpli cu palabracionnan haci, sin cu mester a kita autoridad final for di su Parlamento scogi democraticamente. Pues ta na su lugar pa sali un mensahe cla y desicivo di parti di esnan cu a wordo scogi door di pueblo di Aruba pa papia den nan nomber, cu no tin consensus riba regulacion di supervicion di finansas publico di Aruba por medio di un rijkswet.
๐๐ฏ๐ฅ๐ข ๐ค๐ถ ๐ค๐ฐ๐ฏ๐ง๐ช๐ข๐ฏ๐ด๐ข ๐ต๐ข ๐ง๐ถ๐ฏ๐ค๐ช๐ฐ๐ฏ๐ข, ๐ฅ๐ฆ๐ด๐ค๐ฐ๐ฏ๐ง๐ช๐ข๐ฏ๐ด๐ข ๐ฏ๐ฐ ๐ต๐ช๐ฏ ๐ฑ๐ข๐ฌ๐ช๐ค๐ฐ ๐ธ๐ฐ๐ณ๐ฅ๐ฐ ๐ค๐ฐ๐ฅ๐ช๐ง๐ช๐ค๐ข.
Sindicatonan di Aruba a formalisa nan posicion den e siguiente carta cu a wordo manda pa tanto parlamento di Aruba como nos gobernantenan. Click aki pa e carta: https://ftaaw-my.sharepoint.com/:b:/g/personal/management_fta_aw/EZb8onFsDzRJnN1eM3qkUW4BQ5paOmZ3fnrvHdtOkUa2HA?e=eoGh41











