Vi Frank Sr.: DICON E FENOMENO DI OLANAN HALTO NA E COSTANAN DI ARUBA.

Tin momentonan cu e olanan na e costanan west y zuid di Aruba ta mas halto cu normal y alabes un poco bruto, mientras cu e tempo na Aruba ta normal. E fenomeno aki di naturaleza no ta sucede pa arte di magia, pero e tin su splicacion y ta aparece caba, sigur desde cu e planeta Tera y siguientemente Aruba a wordo forma.

Pa algun añanan den e decada di 1960 pa 1970 un instituto Americano a haci un investigacion y estudio dje fenomeno aki. Kadaster y Havendienst (awe Directie Scheepvaart), specialmente stuurman MiguelOdor d.f.m. dje lanchanan di loods a duna asistencia. Si mi memoria no ta faya mi un ehemplar dje rapport cu resultado dje investigacion a wordo deponi na Biblioteca Nacional, pero mi ta sigur cu un ehemplar lo ta den e Library of Congress na Washington , E.U. Americano.

E parametronan – periodo dje ola y frecuencia –  pa haci e calculacion a wordo midi pa medio di sensornancu a wordo poni na diferente puestonan den lama. No ta bay den detayenan tecnico aki, solamente cu e velocidad di un ola di lama ta depende di cuater factornan fisico dje awa, cua nan ta: tension, rigides,densidad y temperatura. E conclusion dje investigacion y estudio tabata cu e fenomeno aki ta aparece despues cu tabatin tempo malo of horcan, specialmente den region dje costa zuid-oriental di E.U. Americano.

A resulta cu cada bes cu tin tempo malo of horcan cu ta pasa banda dje costa di Cap Hatteras na NorthCarolina, e olanan causa pa e tempestad of horcan ta coy direccion pazuid y ta yega Mona Passage entre Republica Dominicana y Puerto Rico. E estrechamento aki cu un profundidad di 100 – 700 meter y hanchura di 128 km, ta causa un tension na e olanan y esaki ta haci un cambio na e frecuencia, largura y velocidad dje olanan.

E olanan ta yega e costa di Nort na unda e lama ta hopi hundo y ta dal normal contra e barancanan, pero nan ta lora rond di Cudarebe y pasa pa e costanan pabao y pazuid. Aki e pendiente dje suela di lama pa e beach gradualmente ta bira mas grandi y pa esey menos profundo. E largura (di top pa top) dje ola ta wordo comprimi, y esaki ta bira mas halto y su velocidad ta disminui. Na salida dje passage e profundidad ta 700m y segun calculacion simpel y no stricto, e largura dje ola aki lo ta 120m y si e ciclo ta un den cada 8 seconde, e velocidad lo ta 15m/s (meter pa seconde) o 54km/ora. E distancia di Mona Passage pa Aruba ta 698km si e profundidad no ta cambia, den 13 ora e ola lo yega Aruba, pero gradualmente e profundidad ta bira menos.Segun calculacion na un profundidad di 10 meter e velocidad lo ta 4,4 m/s, o sea 4,4m X 3600sec = 15,8 km/ora. Na 1 meter di profundidad esaki lo ta 3,1m/s o sea 11,3 km/ora; e velocidad a baha, pero e ola a bira mas halto y ta kibra cu e surf (branding) na nos beach.Nos por compara esaki cu un mucha cu ta core y diripiente ta haya su mes dilanti di un barera; e mucha por stop (brake) y para, pero e ola no tin rem y ta dal contra e beach cu un forza bruto.

E fenomeno dje ultimo dianan probablemente ta un efecto dje horcan Tammy. Aunke e no a yega mashacerca dje costanan na zuid-oost di USA, segun noticianan el a causa si masha oleahe aya.

E proximo horcan, cu forma, si e drenta Lama Caribeof bay pasa na e costa dje Carolinanan, su bientonan fuerte lo por causa e fenomeno aki.

E ultimo biaha dje evento aki a causa hopi daño na e hotelnan banda di Punta Brabo y esaki ta un aviso pa Aruba cuminsa tuma precaucion. Institutonan meteorologico distingui di varios pais ta pronostica cu e nivel di lama, pa motibo dje keintamento di Planeta Tera, pa final dje siglo aki lo a subi gradualmente te cu tres (3) meter.

Atentamente,

Vi Frank Sr.

Aruba

Share:

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *