Aruba ta reintroduci e sorto protegi pa ley bescherming inheemse flora en fauna desde 2017, Amazona barbadensis, e Lora

Hopi di nos Arubianonan tin bunita recuerdo di e lora. E sorto aki Amazona barbadensis tawata existi den nos ecosistema prome cu añanan 50 pero lastimamente esakinan a disparce. Recientemente nos por a wak bunita potretnan di Prinses Beatrix di Hulanda, bishitando Fundacion Parke Nacional Aruba (FPNA) pa wak e loranan. E loranan cu ta den e proyecto bou direccion di FPNA hunto cu diferente partnernan local, regional y internacional pa salba y reintroduci  e sorto den nos ecosistema. Directie Natuur en Milieu (DNM) ta apoya e programa aki di conservacion desde su inicio, y desde cu a establece e ley bescherming inheemse flora en fauna na 2017. DNM a percura pa e sorto aki keda den e ley aunke e tempo ey caba e lora no tawata den nos ecosistema mas. Pero cu e pensamento cu un dia e lora lo por bin bek den nos naturalesa a mantene riba e lista di proteccion.

E lista di sortonan protegi pa e ley aki ta estableci a base di e acuerdo di e ‘Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora (CITES)’ y e ‘Specially Protected Areas and Wildlife Protocol (SPAW)’. Na Aruba, Veterinaire Dienst ta e organo apunta pa ta e CITES-autoridad pa fauna y pa flora ta Santarosa. DNM hunto cu e departamentonan aki a logra compila un lista di e sortonan pa ta protegi pa e ley na 2017. Asina DNM a conseha DWJZ pa mantene e lora protegi riba e lista di e landsbesluit (LB) bescherming inheemse flora en fauna. E ley aki tawata basa riba e LB di e articulo 4, prome y di dos artikel y 26 prome insigna(lid) di e Natuurbeschermingsverordening (AB 1995 no.2).

Na otro banda tin e organisacion IUCN Red list di sortonan bou menasa, IUCN ta e instancia internacional cu ta analisa e data di sortonan pa asina conseha riba nan status di existencia. Por ehempel si e cantidad ta baha drasticamente y den casonan declara cu e sortonan a stop di existi. IUCN actualmente ta clasifica e sorto Amazona barbadensis, tambe conoci pa Yellow Shouldered Amazon, como Critically Endangered (CR). Esaki kiermen cu e sorto aki ta den fase extremo y ta na riesgo halto di stop di existi den naturalesa y p’esey mester di proteccion. IUCN a analisa e sorto aki na 1988 y e tempo ey a clasific’e Vulnerabel (VU).  Desde e tempo ey e sorto su populacion a baha drasticamente y rapido. Y e sorto a clasifica pa Endangered (EN) na 2000. Y na 2020, IUCN a clasifica e sorto aki pa Critically Endangered (CR) pavia cu e la keda baha den cantidad y awor ta un grupo chikito so a keda.

Rond aña 1948-50 ta bisa cu e lora a desparse caba for di naturalesa, dus pafo den wild. E rasonnan principal ta cu hende tawata pensa cu nan ta come cosecha y ta stroba agricultura, y a scoge pa matanan. Tambe hende a gara esakinan y a hincanan den haula na cas, otronan a gara nan y haci contrabanda/traficacion di e parhanan pa otro pais como mascota. Asina e populacion a keda desminui y nan no por a reproduci mas. Adicionalmente tin strobamento den e crecemento di cantidad di lora pa via di e aumento di sortonan invasivo y otro sortonan cu ta come lora of nan yiunan. Esaki ta inclui pushi, boa, djaka tambe raton. Na Aruba FPNA ta e fundacion encarga cu e proyecto di reintroducion y conservacion di e lora den nos naturalesa.

E lora tin un balor importante den nos ecosistema. Nan ta beneficia e ecosistema y ta yuda expande e biodiversidad pa medio di distribui simia di matanan. P’esey hopi sorto di mata tambe a bin ta desaparece na Aruba. FPNA su mision cu e proyecto di reintroduccion y conserva e lora ta pa establece un populacion di lora stabil cu ta sostene su mes.

Parhanan manera e lora y e prikichi, nan existencia ta bou menasa mundialmente manera IUCN ta indica. Pa reintroduci un parha den un ecosistema no lo ta un trabou facil pero FPNA ta conta cu e sosten di e comunidad completo pa apoya e proyecto aki. Cu un apoyo ta bin necesidad di comprencion di nos tur, cu e lora no ta un bestia pa tin den un haula. Hunto cu e cambio di mentalidad, organisacionnan y fundacionnan ta enfoca ariba e parti di conscientisacion y educacion di e publico pa cu e necesidad di e parhanan aki. Ta importante pa conserva e lora asina nos no bolbe perdenan for di nos ecosistema como parti di e biodiversidad.

Mas bunita cu cera e lora den un haula pa bo so disfruta, ta pa lag’e den libertad, yudando cu su conservacion, evitando invasivonan y combati traficacion ilegal, y asina futuro generacion por tin e lora pa nan tambe conoce. DNM ta comparti algun palabra di nos directeur ora cu a puntr’e pa e skirbi su experiencia ora e la wak e lora na e localidad  secreto den Parke Nacional Arikok y tambe cu  bishita di Princes Beatrix na e loranan. “Un prinses den un haula di speransa: Den luna di flor Prinses Beatrix a trece un bishita na e loranan. Cu atencion pa e loranan diferente organisacion y hende cu a yuda pa e loranan haya un chens. Tres lora a muri na principio door di e mal estado cu nan tawata aden, un a huy y bintiocho a sobrebibi. Prinses Beatrix a bin haya un grupo di hende ta sconde pa solo y ta conta nan storia. Cu entusiasmo Prinses Beatrix a parti cuminda na e loranan. Un prinses den un haula di speransa. Compaña door di minister cu un smile grandi. Visibel cu prinses, minister, bishitantenan, prensa y cuidadonan a bria. Un dia pronto loranan lo ta liber den nos naturalesa. Un haula sin prinses, y sin lora ta keda pa pasado. Protegi pa ley y conducta di hende.”

Danki na tur e instancianan envolvi pa cu conservacion y proteccion di e loranan Amazona barbadensis, the Yellow shouldered amazon. Aki por wak e sorto di lora cu ta wardando pa su libertad pronto.

 

Share:

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *